Μοναστήρια στον Όλυμπο

Υπάρχουν αρκετά μοναστήρια και εκκλησάκια στον Όλυμπο. Τα σπουδαιότερα είναι : Η παλαιά και νεά Μονή του Αγίου Διονυσίου, η Μονή Αγίας Τριάδας ή Μονή Σπαρμού και η Μονή Κανάλων.

Η παλαιά Μονή Αγίου Διονυσίου βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του Ολύμπου σε υψόμετρο 820-830 μέτρα και μέσα στη χαράδρα του ποταμού Ενιπέα. Ιδρύθηκε από τον Όσιο Διονύσιο το 1542 επί Οικουμενικού Πατριάρχου Ιερεμία του Α΄ και άρχισε να χτίζεται το 1546. Το μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου είχε τον κύριο ναό της Αγίας Τριάδας (Καθολικό) και τέσσερα παρεκκλήσια. Τα τρία βρίσκονται εντός της μονής (των Ταξιαρχών, των Αρχαγγέλων και του Όσιου Νικάνορα) και δυο εκτός (του Τιμίου Προδρόμου στο κοιμητήριο της Μονής και του Αγίου Λαζάρου). Διέθετε επίσης διάφορα κτίσματα, όπως Ηγουμενείο, Τράπεζα, κελιά, νερόμυλο και κωδωνοστάσιο.

Καταστράφηκε από πυρκαγιά μεταξύ των ετών 1720 και 1750. Η Μονή ανατινάχθηκε και λεηλατήθηκε από τους Τούρκους του Βελή Πασά το 1813 ή 1821. Το 1846 έγιναν βελτιώσεις στη Μονή και στα μετόχια της. Το 1853 μεταφέρθηκαν στη βιβλιοθήκη της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης 268 σπάνια βιβλία και χειρόγραφα Ελλήνων, Ρωμαίων και Βυζαντινών. Το 1856-57 έγιναν ανακαινίσεις στο Καθολικό και γενικά στη Μονή. Στη επανάσταση του Ολύμπου το 1878 η Μονή πρόσφερε καταφύγιο στα γυναικόπαιδα του Λιτοχώρου, καταργώντας το άβατο που είχε καθιερώσει ο Όσιος Διονύσιος. Η τελευταία μεγάλη καταστροφή της Μονής έγινε από τους Γερμανούς το 1943. Οι ζημιές άρχισαν να αποκαθίστανται το 1972 με τη διάνοιξη δρόμου για το μοναστήρι. Η μονή γιορτάζει στις 23 Ιανουαρίου (ημερομηνία «κοιμήσεως» του Οσίου Διονυσίου) και έχει κηρυχτεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Η Νέα Μονή Αγίου Διονυσίου Ολύμπου βρίσκεται στον ίδιο χώρο με το Μετόχι της παλιάς Μονής του Αγίου Διονυσίου σε υψόμετρο 400 μέτρα βορειοδυτικά του Λιτοχώρου στη θέση Σκάλα. Στο Μετόχι υπήρχαν οι εκκλησίες της Κοίμησης της Θεοτόκου (Καθολικό) και της Αγίας Μακρίνας. Το Μετόχι πυρπολήθηκε από τους Τούρκους το 1878 και καταστράφηκε από τους Γερμανούς στις 16 Απριλίου 1943.

Η εκκλησία της Μονής είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου (Καθολικό) και άρχισε να λειτουργεί το 1954. Λόγω του άβατου που ισχύει από το 1989 για τους χώρους του παλιού Καθολικού, των κελιών και και λοιπών χώρων των μοναχών, χτίστηκε το 1992 η νέα εκκλησία του Αγίου Διονυσίου, ώστε να έχουν πρόσβαση όλοι οι επισκέπτες και αναστηλώθηκε το Ηγουμενείο που περιλαμβάνει τα υπόλοιπα κτίσματα της Μονής, όπως το Σκευοφυλάκιο, το μουσείο και τη βιβλιοθήκη. Εκτός της Μονής υπάρχουν τα παρεκκλήσια του Αγίου Παϊσίου και Αγίου Παχωμίου.

Ένα άλλο σημαντικό μοναστήρι του Ολύμπου είναι η Μονή Αγίας Τριάδας ή Μονή Σπαρμού. Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.000 μέτρα στη νοτιοδυτική πλευρά του Ολύμπου στην πλαγιά της κορυφής Μαγούλες προς τη ρεματιά-χαράδρα του Μαυρατζά-Σπαρμού.

Η εκκλησία της Αγίας Τριάδας (Καθολικό) κτίστηκε το 1633 και το Μετόχι το 1779. Στο χώρο της Μονής υπάρχουν τα παρεκκλήσια του Αγίου Χαραλάμπους (1755), του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου (2009) και των Αγίων Πάντων (1739). Η Μονή είχε μεγάλη περιουσία και συνέβαλε στην ίδρυση της Σχολής της Τσαρίτσανης, ενώ πρόσφερε καταφύγιο στους κλέφτες και αρματολούς του Ολύμπου. Οι Τούρκοι την πυρπόλησαν το 1822. Η Μονή ανασυστάθηκε το 1997 και από το 2000 λειτουργεί ως αντρικό μοναστήρι. Έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Η Μονή Κανάλων βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του Ολύμπου σε υψόμετρο 840 μέτρα και στη βόρεια πλευρά της ρεματιάς-χαράδρας Ζιλιάνα. Η εκκλησία της Γέννησης της Θεοτόκου (Καθολικό) γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

Το μοναστήρι ιδρύθηκε από τους μοναχούς Δαμιανό και Ιωακείμ τον 11ο αιώνα σύμφωνα με την παράδοση. Στο χώρο της Μονής υπάρχει το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου που χτίστηκε το 1684 και είναι πλήρως αγιογραφημένο. Το 1688 έγινε η αγιογράφηση του παρεκκλησίου των Αγίων Πάντων που ήταν στο κοιμητήριο της Μονής και σήμερα είναι ερειπωμένο. Το 1930, για να συντηρηθεί και να μην ερειπωθεί, «ενώθηκε» με τη Μονή Αγίου Διονυσίου Ολύμπου. Πολλά κειμήλια και εικόνες της Μονής, που είχαν μεταφερθεί στη Μονή Αγίου Διονυσίου και στο Μετόχι της, καταστράφηκαν κατά το βομβαρδισμό του Μετοχίου στις 16-4-1943 και την πυρπόληση της Μονής στις 29-4-1943 από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Το 1996 άρχισαν οι εργασίες ανακαίνισης της Μονής. Το 2000 έγινε η ανασύσταση της και από το 2001 λειτουργεί ως γυναικεία μονή. Έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο.